Wskaźniki referencyjne – podstawowe informacje (Q&A) - Komisja Nadzoru Finansowego

BMR stosuje definicję o charakterze sekwencyjnym: wartość => indeks => wskaźnik referencyjny.

Zgodnie z przepisami BMR wartość staje się indeksem o ile jest publikowana ogółowi społeczeństwa (np. za pośrednictwem strony internetowej lub serwisu informacyjnego) oraz jest regularnie wyznaczana:

• w całości lub częściowo z wykorzystaniem wzoru, innej metody kalkulacji lub poprzez ocenę i jest wyznaczany na podstawie co najmniej jednego składnika aktywów bazowych, cen (nawet szacunkowych), rzeczywistych bądź szacunkowych stóp procentowych, kwotowań, zatwierdzonych kwotowań lub innych wartości, czy też badań. 

Indeks z kolei staje się wskaźnikiem referencyjnym w rozumieniu BMR, o ile:

• stanowi on odniesienie do określonej kwoty przypadającej do zapłaty z tytułu instrumentu finansowego, bądź

• stanowi odniesienie do określenia wartości instrumentu finansowego, bądź

• jest stosowany do pomiaru funduszu inwestycyjnego w celu śledzenia stopy zwrotu takiego indeksu lub określenia alokacji aktywów z portfela, lub obliczania opłat za wyniki. 

Podsumowując, indeks staje się wskaźnikiem referencyjnym wtedy, kiedy jest on wykorzystany w taki sposób, że zależą od niego np. płatności odsetkowe z tytułu kredytu, wycena instrumentu finansowego lub też skład aktywów funduszu inwestycyjnego. Innymi słowy indeks staje się wskaźnikiem referencyjnym wtedy, kiedy zostanie „aktywnie” wykorzystany przez podmiot nadzorowany do generowania przepływów finansowych.

Podstawowe obowiązki podmiotów nadzorowanych, które stosują wskaźniki referencyjne w ramach oferowanych przez siebie produktów to:

• umieszczenie w umowie, czy też prospekcie emisyjnym jasnej informacji o zastosowanym wskaźniku referencyjnym wraz ze wskazaniem administratora takiego wskaźnika referencyjnego, oraz

• przygotowanie rzetelnego planu na wypadek istotnej zmiany lub zaprzestania publikacji stosowanego wskaźnika referencyjnego (tzw. plany awaryjne).

W kontekście planów awaryjnych w sposób szczególny zwracamy uwagę na stanowisko UKNF w tej sprawie, które zostało opublikowane 30 kwietnia 2021 r. i jest dostępne pod adresem: Stanowisko UKNF ws planów awaryjnych.

Zgodnie z przepisami BMR podmiot nadzorowany może stosować wyłącznie te wskaźniki referencyjne, które pochodzą od administratora, który posiada zezwolenie lub rejestrację na prowadzenie działalności polegającej na opracowywaniu wskaźników referencyjnych i znajduje się w rejestrze administratorów wskaźników referencyjnych prowadzonym przez ESMA: Rejestr ESMA administratorów wskaźników referencyjnych.

Ponadto, podmioty nadzorowane są uprawnione do stosowania wszelkich wskaźników referencyjnych od administratorów z krajów trzecich (tj. spoza EOG), którzy również znajdują się w powyżej wskazanym rejestrze ESMA.

Dodatkowo ESMA prowadzi również wykaz dopuszczonych do stosowania wskaźników referencyjnych z krajów trzecich, które uzyskały zatwierdzenie od administratorów (za akceptacją właściwego organu nadzoru). Wykaz prowadzony przez ESMA dostępny jest publicznie i znajduje się pod adresem: Rejestr ESMA wskaźników referencyjnych z kraju trzeciego.

Niezależnie od powyższego, w stosunku do wybranych administratorów i wskaźników referencyjnych stosują się przepisy art. 51 BMR mówiące o okresach przejściowych.

Zgodnie z przepisami BMR każdy podmiot, który chciałby prowadzić działalność jako administrator wskaźników referencyjnych zobowiązany jest do uzyskania zezwolenia lub rejestracji od właściwego dla niego organu nadzoru. Należy wskazać, że zostanie administratorem wiążę się z koniecznością wypełnienia szeregu wymogów z zakresu m.in.:

• zapobiegania konfliktom interesu,

• przejrzystości metod opracowywanych wskaźników referencyjnych,

• ustanowienia odpowiednich mechanizmów zarządczych oraz kontrolnych. 

Warto podkreślić, że powyższe wymogi są stosowane w sposób proporcjonalny w zależności od rodzaju opracowywanych wskaźników referencyjnych - najwyższy standard wymogów musi spełnić administrator kluczowego wskaźnika referencyjnego, zaś z największej ilości wyłączeń może skorzystać administrator pozaistotnego wskaźnika referencyjnego. Przykładem takiego proporcjonalnego podejścia jest np. wymóg uzyskania zezwolenia od administratora kluczowego wskaźnika referencyjnego oraz wymóg uzyskania rejestracji od administratora pozaistotnego wskaźnika referencyjnego.

Aktualnie w rejestrze ESMA znajdują się dwa podmioty z Polski, które posiadają zezwolenie do prowadzenia działalności jako administrator wskaźników referencyjnych: 

1. GPW Benchmark SA
2. Instytut Rynku Finansowego Sp. z o.o.

Nie. Zgodnie z przepisami BMR istnieje szereg cech stanowiących o tym, że dana wartość jest indeksem (a w konsekwencji ma możliwość stania się wskaźnikiem referencyjnym). Jedną z nich jest to, że indeks jest wyznaczany na podstawie wartości aktywów bazowych, cen, kwotowań itp. Dodatkowo musi to być wartość wyznaczana poprzez zastosowanie określonej metody lub oceny. W przypadku stóp procentowych banku centralnego żadne z tych kryteriów nie są spełnione, gdyż są one określane w drodze decyzji organu właściwego do realizacji polityki pieniężnej.

Warto również podkreślić, że wobec banków centralnych nie stosuje się przepisów BMR. Zatem w sytuacji, w której bank centralny opracowuje wskaźnik referencyjny, to proces opracowywania takiego wskaźnika nie podlega wymogom BMR. Jednak z drugiej strony, wobec użytkowników takiego wskaźnika referencyjnego przepisy BMR mają już zastosowanie, zatem użytkownicy muszą spełniać wszystkie wymogi wspomnianego rozporządzenia.

Każdy podmiot nadzorowany, który stosuje wskaźniki referencyjne zobowiązany jest do przygotowania rzetelnego planu, który określi działania na wypadek istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania stosowanego wskaźnika referencyjnego. W utartej praktyce rynkowej taki plan określa się „planem awaryjnym”, choć nie jest to termin wprost wypływający z BMR.

Plan awaryjny powinien w szczególności określać działania jakie podjąłby podmiot nadzorowany w sytuacji wystąpienia okoliczności wskazanych powyżej, tj. istotnej zmiany lub zaprzestania opracowywania stosowanego wskaźnika referencyjnego. Warto podkreślić, że BMR sugeruje, że jeżeli jest to możliwe i zasadne plan awaryjny powinien określać wskaźnik alternatywny, który będzie stosowany w miejsce wskaźnika referencyjnego, którego dotyczy plan. 

Więcej informacji na powyższy temat można znaleźć w Stanowisku UKNF dotyczącym praktycznych aspektów przygotowania planów awaryjnych przez podmioty nadzorowane. 

Jednym z wymogów BMR jest to, aby plan awaryjny został odzwierciedlony w stosunkach umownych z klientem. W ocenie UKNF odzwierciedlenie planu awaryjnego powinno przede wszystkim polegać na tym, aby oferowany klientowi instrument finansowy lub umowa finansowa, wobec których mają zastosowanie przepisy BMR zawierały tzw. klauzulę awaryjną, w której określone zostaną podstawowe – kluczowe – elementy planu awaryjnego oraz wskazanie sposobu ujawnienia samego planu awaryjnego.

Szerzej powyższa problematyka jest omówiona w Stanowisku UKNF dotyczącym praktycznych aspektów przygotowania planów awaryjnych przez podmioty nadzorowane (patrz również: odpowiedź na pytanie nr 6 „Co to jest plan awaryjny dla wskaźnika referencyjnego?”).

Termin „alternatywny wskaźnik referencyjny” nie został wprost zdefiniowany w przepisach BMR (występuje jedynie w kontekście wymogu dotyczącego planu awaryjnego). Zgodnie z powszechną praktyką rynkową można jednak wyróżnić kilka podstawowych cech takich wskaźników:

• odzwierciedlają podobną - powiązaną lub tę samą rzeczywistość gospodarczą lub rynek, co wskaźnik referencyjny przewidziany w danej umowie /instrumencie finansowym
• posiadają status wskaźnika referencyjnego w rozumieniu BMR i są dopuszczone do stosowania na terenie UE

W przepisach BMR dotyczących planu awaryjnego wskazano, że powinien on wyznaczać alternatywny wskaźnik referencyjny, o ile jest to możliwe i zasadne, a staje się tak w sytuacji kiedy spełnione są powyżej przytoczone kryteria. 

Warto podkreślić również, że w przypadku wskaźników stopy procentowej typu IBOR istnieje szereg alternatyw rekomendowanych przez grupy robocze działające zwykle pod auspicjami banków centralnych. Do przykładów takich alternatywnych wskaźników referencyjnych można zaliczyć, m.in. SOFR w odniesieniu do LIBOR USD, SARON dla LIBOR CHF, czy też SONIA dla LIBOR GBP. 

Z uwagi na swą specyfikę dużo większy wybór alternatywnych wskaźników referencyjnych istnieje na rynku kapitałowym, na którym różni administratorzy często ze sobą konkurując opracowują wskaźniki opisujące te same (lub zbliżone) segmenty rynku. Jako przykład można podać różne wskaźniki referencyjne opisujące rynki akcji w regionie Emerging Markets opracowywane przez ICE Benchmarks Administration, FTSE-Russel, czy MSCI dotyczące rynków akcji.

Instytucja zamiennika wskaźnika referencyjnego została wprowadzona do porządku prawnego poprzez nowelizację BMR z lutego 2021 r. Zgodnie z przepisami BMR zamiennik wskaźnika referencyjnego może zostać wyznaczony tylko i wyłącznie dla takiego kluczowego wskaźnika referencyjnego, którego zaprzestanie opracowywania mogłoby negatywnie wpłynąć na stabilność finansową w UE lub w danym państwie członkowskim. W pierwszym przypadku taką ocenę przeprowadza Komisja Europejska, która jest uprawniona do wydania aktu delegowanego w sprawie wyznaczenia wskaźnika referencyjnego.

Zamiennik wskaźnika referencyjnego z mocy prawa ma zastosowanie we wszystkich umowach i instrumentach finansowych, w których znajduje się odniesienie do wskaźnika referencyjnego, którego opracowywania zaprzestano, o ile nie przewidziano odpowiedniej klauzuli awaryjnej. Warto podkreślić, że odniesienie do zamiennika referencyjnego nie wymaga aneksowania umów: zamiennik znajdzie zastosowanie z mocy prawa UE lub prawa krajowego. 

Celem wyznaczenia zamiennika wskaźnika referencyjnego jest przede wszystkim zapewnienie ciągłości umów, które nie posiadają odpowiednich klauzul awaryjnych, a zostały zawarte przed dniem wyznaczenia zamiennika. W praktyce dotyczy on więc przede wszystkim umów zawieranych przed wejściem w życie BMR (z ang. legacy portfolio). Należy też wskazać, że zamiennik wskaźnika referencyjnego nie może być stosowany do żadnych umów bądź instrumentów finansowych powstających po dacie wyznaczenia zamiennika. Jego wyłącznym celem jest rozliczenie wspomnianego powyżej portfela historycznego.

Organami uprawnionymi do wskazania zamiennika wskaźnika referencyjnego jest Komisja Europejska (w sytuacji kiedy wpływ zaprzestania opracowywania ma wpływ na stabilność w UE) lub właściwy organ państwa członkowskiego (jeśli to jest wskaźnik opracowywany w tym państwie członkowskim i zaprzestanie opracowywanie ma wpływ wyłącznie na stabilność rynku finansowego w tym państwie członkowskim).

Definicja umów finansowych zawarta w BMR ma stosunkowo wąski charakter. Ogranicza ona bowiem zakres jego stosowania do umów finansowych zdefiniowanych w dyrektywach UE o kredycie konsumenckim oraz o konsumenckich umowach o kredyt związanych z nieruchomościami mieszkalnymi. Zakres stosowania BMR jest więc generalnie zawężony wyłącznie do segmentu klienta detalicznego.

Przepisy BMR dotyczą wprost jedynie umów o kredyt konsumencki oraz umów o kredyt hipoteczny. UKNF wskazuje jednak, że natura ekonomiczna umów kredytowych w segmencie klienta profesjonalnego – przedsiębiorcy nie odbiega od segmentu detalicznego. 

W związku z powyższym organ nadzoru zaleca, żeby podmioty nadzorowane oferujące kredyty w segmentach nieobjętych BMR dokładały starań – aby w sytuacji stosowania wskaźnika referencyjnego – zabezpieczyć ryzyko istotnej zmiany lub zaprzestania jego opracowywania. Można tego dokonać obejmując tego typu umowy planem awaryjnym o charakterystyce wymaganej przez BMR.