Proces nadzoru – podstawowe kryteria, metody i narzędzia

data aktualizacji

W Urzędzie Komisji Nadzoru Finansowego proces nadzoru ubezpieczeniowego jest realizowany z wykorzystaniem następujących  narzędzi i działań:

•    Badanie i Ocena Nadzorcza (BION);
•    System Wczesnego Ostrzegania („SWO”);
•    analiza nadzorcza, obejmująca działania licencyjne, analityczne i inspekcyjne w stosunku do poszczególnych zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, a także analizy dotyczące sektora ubezpieczeniowego jako całości, w tym odnoszące się do stabilności finansowej tego sektora;
•    działania nadzorcze. 

dzialania_nadzorcze


Badanie i Ocena Nadzorcza (BION) zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji jest całościowym procesem wykorzystującym wszelkie dostępne informacje posiadane przez nadzór na temat zakładu ubezpieczeń/reasekuracji, w tym informacje uzyskane w wyniku czynności związanych z licencjonowaniem, analizy zza biurka i czynności kontrolnych na miejscu w zakładzie ubezpieczeń lub zakładzie reasekuracji, jak również z zapytań/ankiet kierowanych do zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji. Koncepcja BION zakładów ubezpieczeń/reasekuracji opracowana przez Urząd Komisji Nadzoru Finansowego ma na celu usystematyzowanie stosowanych dotychczas kryteriów oceny nadzorowanych podmiotów, jak również wprowadzenie do stosowania elementów systemu nadzoru wykonywanego w oparciu o ocenę ryzyka identyfikowanego w ich działalności.

System Wczesnego Ostrzegania jest jednym z elementów systemu nadzoru opartego na analizie ryzyka. W ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania wykorzystywane są dane miesięczne, kwartalne, roczne oraz ad-hoc.

Komponent miesięczny pozwala na identyfikację podwyższonego i wysokiego ryzyka adekwatności kapitałowej, ryzyka wyniku finansowego, ryzyka biznesowego  na podstawie uzyskiwanych  od zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji (w okresach miesięcznych) danych finansowych oraz informacji o wyniku technicznym i finansowym. Zidentyfikowane ryzyka determinują podjęcie przez organ nadzoru, przy zastosowaniu zasady proporcjonalności, odpowiednich działań nadzorczych.

Komponent kwartalny służy kwartalnemu monitorowaniu kondycji zakładu ubezpieczeń/reasekuracji oraz identyfikacji problemów/rozregulowania w działalności zakładu ubezpieczeń/reasekuracji, Bazuje on na kwartalnych informacjach przekazywanych przez zakłady (analizie poddawane są zarówno dane ze sprawozdań finansowych jak i statystycznych oraz ze sprawozdań do celów nadzoru ). Wyniki analizy mają wpływ na podejmowane działania nadzorcze oraz efektywniejszą alokację zasobów UKNF, które są kierowane do obszarów i podmiotów proporcjonalnie do generowanego ryzyka i wpływu zakładu na rynek.

Komponentem rocznym są testy stresu. Stanowią one narzędzie ilościowe służące do oceny zdolności zakładu ubezpieczeń lub zakładu reasekuracji oraz sektora ubezpieczeń do poniesienia niekorzystnych skutków ekstremalnych, choć wciąż prawdopodobnych zdarzeń lub przyszłych zmian warunków gospodarczych. Testy stresu przeprowadzane są przez wszystkie zakłady ubezpieczeń i zakłady reasekuracji corocznie od 2009 roku dla ryzyk istotnych z punktu widzenia sektora ubezpieczeń, a dodatkowo niektóre zakłady proszone są o przeprowadzenie dodatkowych testów stresu np. dla ryzyk specyficznych dla danego zakładu lub z większą częstotliwością dla ryzyk z niekorzystnymi wynikami rocznych testów stresu. Testy stresu przeprowadzane są zgodnie z metodyką testów stresu ustaloną przez organ nadzoru i corocznie weryfikowaną.

1. System zarządzania, w tym własna ocena ryzyka i wypłacalności
System zarządzania, w tym własna ocena ryzyka i wypłacalności, jest oceniany w ramach działań analitycznych i czynności kontrolnych. Ponadto, podlega on regularnej ocenie w ramach BION, gdzie dokonywana jest m.in. ocena jakościowa uwzględniająca specyfikę zakładu ubezpieczeń/reasekuracji, w tym formę działalności (tuw, spółka akcyjna), etap rozwoju, skalę i profil działalności, kanały dystrybucji. 
Oceniając system zarządzania zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji organ nadzoru bierze pod uwagę m.in. stosowanie się do wymogów zawartych w następujących wytycznych i rekomendacjach organu nadzoru, które zostały wydane w związku z zaobserwowanymi zjawiskami na rynku: 
2.    Rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe
Nadzór nad rezerwami techniczno-ubezpieczeniowymi służy przede wszystkim zapewnieniu przestrzegania przez zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji przepisów prawa w zakresie zasad tworzenia i wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych . Obszar jest oceniany w ramach działań analitycznych i czynności kontrolnych. 
Organ nadzoru mając na uwadze fundamentalną rolę, jaką pełnią rezerwy techniczno-ubezpieczeniowe w gospodarce finansowej zakładów ubezpieczeń i zakładów reasekuracji, wyniki prowadzonych działań nadzorczych w zakresie tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych oraz wymogi wynikające z systemu Wypłacalność II uznał za niezbędne wydanie wytycznych dotyczących procesu tworzenia rezerw techniczno-ubezpieczeniowych. 
3.    Kapitałowy wymóg wypłacalności i minimalny wymóg kapitałowy
Nadzór nad kapitałowym wymogiem wypłacalności i minimalnym wymogiem kapitałowym służy przede wszystkim zapewnieniu przestrzegania przez zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji przepisów prawa w zakresie wymogów dotyczących wypłacalności. Obszar jest oceniany w ramach działań analitycznych i czynności kontrolnych. Ponadto, wypłacalność zakładu ubezpieczeń i zakładu reasekuracji jest weryfikowana w ramach BION, a także ewentualne zagrożenie odnośnie do wypłacalności zakładu jest oceniane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania (w tym na podstawie danych miesięcznych oraz testów stresu). 
4.    Kapitałowy wymóg wypłacalności obliczany przy zastosowaniu pełnego lub częściowego modelu wewnętrznego
Proces aplikacyjny
Zgodnie z art. 258 ust. 1 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji mogą obliczać kapitałowy wymóg wypłacalności przy zastosowaniu pełnego albo częściowego modelu wewnętrznego zatwierdzonego, w drodze decyzji, przez organ nadzoru. Decyzja jest podejmowana w okresie 6 miesięcy od dnia otrzymania kompletnego wniosku o zatwierdzenie modelu wewnętrznego do wyznaczania kapitałowego wymogu wypłacalności w ramach tzw. procesu aplikacyjnego i obejmuje ocenę kompletności oraz ocenę merytoryczną wniosku. Ocena kompletności wniosku polega na weryfikacji czy dokumentacja potwierdzająca, przedkładana wraz z wnioskiem obejmuje co najmniej informacje wskazane w art. 2 ust. 4 lit. a-r rozporządzania wykonawczego 2015/460 ustanawiającego wykonawcze standardy techniczne w odniesieniu do procedury dotyczącej zatwierdzania modelu wewnętrznego. Sprawdzeniu podlega także, czy wszystkie dokumenty wskazane w wykazie dokumentów i dowodów zawartych we wniosku, o którym mowa w art. 2 ust. 6 rozporządzania wykonawczego zostały dołączone do wniosku. W przypadku gdy wniosek zostanie uznany za kompletny, organ nadzoru dokonuje oceny merytorycznej. W ramach oceny merytorycznej organ nadzoru weryfikuje czy model wewnętrzny przedstawiony do oceny spełnia wymogi określone w art. 258 i art. 263 – 268 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej i innych przepisach systemu Wypłacalność II w zakresie modeli wewnętrznych, w tym rozporządzeniu delegowanym i rozporządzeniach wykonawczych.
Zgodnie z opinią EIOPA (EIOPA-BoS-14/035), dla wniosków o stosowanie modeli wewnętrznych do wyznaczania kapitałowego wymogu wypłacalności składanych do Komisji Nadzoru Finansowego, KNF rekomenduje zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji dołączanie do wniosku wraz z innymi dokumentami tzw. ujednoliconego pakietu aplikacyjnego. Wykorzystanie formularza ujednoliconego pakietu aplikacyjnego pozwala na uporządkowanie dokumentacji potwierdzającej zgodność z wymogami ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej i innych przepisów systemu Wypłacalność II w zakresie modeli wewnętrznych. 

Ze względu na krótki czas na podjęcie decyzji, UKNF zdecydował się na wprowadzenie narzędzi mających na celu ułatwienie zakładom ubezpieczeń i zakładom reasekuracji złożenia wniosku ze skutkiem pozytywnym, do których należą: procesy przedaplikacyjne, lista błędów krytycznych oraz badanie porównawcze modeli wewnętrznych.

Proces przedaplikacyjny 

Prowadzenie procesów przedaplikacyjnych, rekomendowane organom nadzoru w wytycznych EIOPA (Wytyczne dotyczące procesów przedaplikacyjnych modeli wewnętrznych oraz Wytyczne w sprawie stosowania modeli wewnętrznych) jest powszechnie stosowaną praktyką wśród organów nadzoru z innych państw członkowskich UE. Uczestnictwo w procesie przedaplikacyjnym nie jest warunkiem koniecznym przystąpienia do procesu aplikacyjnego, lecz biorąc pod uwagę, że służy lepszemu przygotowaniu się przez zakład ubezpieczeń do złożenia wniosku o stosowanie modelu wewnętrznego do wyznaczania kapitałowego wymogu wypłacalności, a także ułatwia organowi nadzoru terminowe wydanie decyzji dotyczącej tego wniosku, jest zalecane przez organ nadzoru.

Celem procesu przedaplikacyjnego jest uzyskanie opinii organu nadzoru na temat przygotowania zakładu ubezpieczeń do przystąpienia do procesu zatwierdzania modelu wewnętrznego. W ramach procesu przedaplikacyjnego weryfikuje się czy model wewnętrzny przedstawiony do oceny spełnia wymogi określone w art. 258 i art. 263 – 268 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej i innych przepisach systemu Wypłacalność II w zakresie modeli wewnętrznych, w tym rozporządzeniu delegowanym i rozporządzeniach wykonawczych.

Wytyczne UKNF dotyczące przystąpienia i organizacji procesu przedaplikacyjnego (w tym zakresu informacji, które powinny zostać przedstawione w ramach tzw. pakietu przedaplikacyjnego) oraz arkusz oceny własnej znajdują się w dokumentach, udostępnionych w języku polskim i języku angielskim. 

W przypadku wszelkich rozbieżności w tłumaczeniu, obowiązującą jest polska wersja dokumentów.

W ramach procesów przedaplikacyjnych modeli wewnętrznych realizowane są także spotkania z Członkami Zarządów organizowane na potrzeby badania testu użyteczności. W tym celu organ nadzoru korzysta z wykazu zagadnień, które omawiane są podczas tego typu spotkań.

Lista błędów krytycznych
Mając na celu ułatwienie komunikacji pomiędzy organem nadzoru i zakładami, a także w ramach kolegiów organów nadzoru powstała lista błędów krytycznych. Lista błędów krytycznych wskazuje luki i błędy w modelach, których wystąpienie uniemożliwia wydanie pozytywnej decyzji lub opinii o modelach wewnętrznych przez organ nadzoru. 
W przypadku wszelkich rozbieżności w tłumaczeniu, obowiązującą jest polska wersja dokumentów. 
Lista błędów krytycznych ma zastosowanie do wszystkich modeli wewnętrznych, z wyłączeniem modeli ryzyka powodzi, dla których wymogi określone zostały szczegółowo w Wytycznych dotyczących zarządzania ryzykiem powodzi w sektorze ubezpieczeń.
Badanie porównawcze modeli wewnętrznych 

Badanie porównawcze modeli wewnętrznych jest działaniem rekomendowanym w opinii EIOPA (EIOPA-BoS-15/083). Badanie takie może polegać na przekazaniu jego uczestnikom szczegółowych danych niezbędnych do kalibracji modeli i wyznaczenia SCR dla hipotetycznego zakładu ubezpieczeń, który definiowany jest na potrzeby badania. Przekazywane dane zawierają m.in. informacje o strukturze aktywów, portfelu aktywnych umów, historii szkodowej lub polisowej hipotetycznego zakładu ubezpieczeń. Na bazie przekazanych informacji uczestnicy badania wyznaczają wartości rezerw techniczno-ubezpieczeniowych dla celów wypłacalności i kapitałowego wymogu wypłacalności wykorzystując stosowane metody i modele, a następnie dostarczają do UKNF wyniki tych obliczeń wraz ze wskazanymi dodatkowymi informacjami, np. scenariuszami wygenerowanymi przez model. 

5.    Zasady inwestowania

Zasady inwestowania są oceniane w ramach działań analitycznych i czynności kontrolnych. Ponadto, podlegają one regularnej ocenie w ramach BION, gdzie dokonywana jest ocena ilościowa oraz ocena jakościowa zarządzania aktywami.

6.    Jakość i wysokość dopuszczonych środków własnych

Nadzór nad środkami własnymi służy przede wszystkim zapewnieniu przestrzegania przez zakład ubezpieczeń i zakład reasekuracji przepisów prawa w zakresie wysokości dopuszczonych środków własnych. Obszar jest oceniany w ramach działań analitycznych i czynności kontrolnych. Ponadto, także ewentualne zagrożenie odnośnie do wypłacalności zakładu jest oceniane w ramach Systemu Wczesnego Ostrzegania (w tym na podstawie danych miesięcznych oraz testów stresu).

7.    Ciągła zgodność z wymogami dla pełnych i częściowych modeli wewnętrznych (w przypadku gdy zakład ubezpieczeń lub zakład reasekuracji stosuje pełny lub częściowy model wewnętrzny)

Ocena ciągłej zgodności z wymogami dla pełnych i częściowych modeli wewnętrznych w ramach procesu nadzoru odbywać się będzie po zatwierdzeniu przez organ nadzoru wniosku o stosowanie modelu wewnętrznego do wyznaczania indywidualnego kapitałowego wymogu wypłacalności. Ocena ta obejmować będzie m.in. analizę wskaźnikową na bazie regularnego raportowania i raportów wynikających z sytuacji wyjątkowych. W ramach oceny UKNF dopuszcza także przeprowadzanie badania porównawczego modeli wewnętrznych, uczestnictwo w badaniach porównawczych koordynowanych przez EIOPA, a także podejmowanie innych czynności, jeśli mogłyby przyczynić się do stwierdzenia, czy model wewnętrzny spełnia wymogi określone w art. 258 i art. 263 – 268 ustawy z dnia 11 września 2015 r. o działalności ubezpieczeniowej i reasekuracyjnej (Dz. U. z 2015 r. poz. 1844) i innych przepisach systemu Wypłacalność II w zakresie modeli wewnętrznych, w tym rozporządzeniu delegowanym i rozporządzeniach wykonawczych.