Wstęp - Komisja Nadzoru Finansowego

Data aktualizacji:

Polskie prawo bankowe nie posługuje się terminem „licencja bankowa”. W warunkach polskich jest ona zatem swego rodzaju konstrukcją teoretyczną, którą najogólniej określić można jako uprawnienie do prowadzenia działalności bankowej na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Zgodnie z definicją zawartą w art. 2 ustawy Prawo bankowe bank jest osobą prawną utworzoną zgodnie z przepisami ustaw, działającą na podstawie zezwoleń uprawniających do wykonywania czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Zezwolenia, o których mowa w przytoczonym przepisie składają się na licencję bankową i wyznaczają jej zakres. Ustawa Prawo bankowe przyjęła zasadę dwuelementowej (dwustopniowej) licencji bankowej. Mianowicie, aby móc podjąć i prowadzić działalność bankową na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, konieczne jest uzyskanie kolejno dwóch odrębnych zezwoleń wydawanych przez Komisję Nadzoru Finansowego – na utworzenie banku, a następnie na podjęcie działalności przez już utworzony bank.

Wymóg licencjonowania banków wynika wprost z reguł prawa wspólnotowego. Zgodnie z art. 8 Dyrektywy 2013/36/UE (CRD IV) , Państwa Członkowskie wymagają od instytucji kredytowych uzyskania zezwolenia przed rozpoczęciem działalności.

Zgodnie z art. 30a ustawy Prawo bankowe , bank w formie spółki akcyjnej i bank spółdzielczy mogą być utworzone po uzyskaniu zezwolenia Komisji Nadzoru Finansowego. Jak wynika z przytoczonego przepisu, zezwolenie to musi być uzyskane przed utworzeniem banku i nie może dotyczyć osoby prawnej (spółki lub spółdzielni) już istniejącej. Innymi słowy, niemożliwe jest przekształcenie w bank niebędącej bankiem osoby prawnej. Zezwolenie na utworzenie banku udzielane jest jego założycielom, którymi mogą być osoby prawne i osoby fizyczne w przypadku banku w formie spółki akcyjnej i wyłącznie osoby fizyczne (co najmniej 10) w przypadku banku spółdzielczego. Założycieli banku w formie spółki akcyjnej nie może być mniej niż 3, co jednak nie ma zastosowania, jeżeli jedynym założycielem jest Skarb Państwa, bank krajowy, instytucja kredytowa, bank zagraniczny, krajowy lub zagraniczny zakład ubezpieczeń, krajowy lub zagraniczny zakład reasekuracji lub międzynarodowa instytucja finansowa.

W myśl art. 37 ustawy Prawo bankowe  Komisja Nadzoru Finansowego odmawia wydania zezwolenia na utworzenie banku, jeżeli nie zostały spełnione wymagania obowiązujące przy tworzeniu banków lub zamierzona działalność banku naruszałaby przepisy prawa, interesy klientów albo nie gwarantowałaby bezpieczeństwa gromadzonych w banku środków lub gdy przepisy prawa obowiązujące w miejscu siedziby lub zamieszkania założyciela, lub jego powiązania z innymi podmiotami mogłyby uniemożliwić skuteczne sprawowanie nadzoru nad bankiem.

Decyzję w przedmiocie zezwolenia na utworzenie banku Komisja Nadzoru Finansowego wydaje po szczegółowym sprawdzeniu spełnienia wszystkich wymagań obowiązujących przy tworzeniu banku, w tym analizie zgromadzonych w postępowaniu dokumentów i informacji, ocenie rzetelności i realności biznesplanu tworzonego banku oraz prawidłowości i zgodności z prawem postanowień projektowanego statutu banku. Bardzo istotną przesłanką zezwolenia na utworzenie banku jest ocena reputacji i sytuacji ekonomiczno-finansowej założycieli banku oraz reputacji i fachowości osób mających zarządzać tworzonym bankiem. W zezwoleniu na utworzenie banku Komisja Nadzoru Finansowego określa firmę banku, jego siedzibę, nazwy (nazwiska) założycieli i obejmowane przez nich akcje, wysokość kapitału założycielskiego, działalność, do wykonywania której bank jest upoważniony oraz warunki, po spełnieniu których Komisja Nadzoru Finansowego zezwoli na rozpoczęcie przez bank działalności, a także zatwierdza projekt statutu banku oraz skład pierwszego zarządu banku.

Zezwolenie na utworzenie banku jest pierwszym elementem licencji bankowej. Założyciele po uzyskaniu tego zezwolenia mogą utworzyć bank, co z prawnego punktu widzenia następuje wraz z rejestracją banku w Krajowym Rejestrze Sądowym. Od tej pory bank jest samodzielną osobą prawną mogącą być podmiotem praw i obowiązków. Nie jest jednak jeszcze pełnoprawnym bankiem, gdyż nie ma prawa prowadzić działalności operacyjnej, polegającej na (tu znów wracamy do przytoczonej na wstępie definicji banku) wykonywaniu czynności bankowych obciążających ryzykiem środki powierzone pod jakimkolwiek tytułem zwrotnym. Aby to prawo uzyskać, nowo utworzony bank, zgodnie z art. 36 ust. 1 ustawy Prawo bankowe, musi wystąpić do Komisji Nadzoru Finansowego o wydanie zezwolenia na rozpoczęcie działalności. Zgodnie z art. 36 ust. 3 ustawy Prawo bankowe, Komisja Nadzoru Finansowego wydaje zezwolenie na rozpoczęcie działalności po stwierdzeniu, że bank:

  1. jest należycie przygotowany organizacyjnie do rozpoczęcia działalności
  2. zgromadził w całości kapitał założycielski
  3. dysponuje odpowiednimi warunkami do przechowywania środków pieniężnych i innych wartości, z uwzględnieniem zakresu i rodzaju prowadzonej działalności bankowej
  4. spełnia inne warunki określone w decyzji o wydaniu zezwolenia na utworzenie banku

Zezwolenie na rozpoczęcie działalności jest drugim i zarazem ostatnim elementem licencji bankowej. Dopełniając omówienia kwestii licencjonowania działalności bankowej, należy także zauważyć, że prawie wszystkie działające obecnie banki spółdzielcze oraz niektóre banki w formie spółek akcyjnych, ze względu na fakt, iż były tworzone przed rokiem 1989, zostały utworzone bez zezwoleń organu nadzoru. Podstawę prawną działania tych banków stanowi art. 178 ust. 1 ustawy Prawo bankowe . W myśl tego przepisu bank, który rozpoczął działalność przed dniem wejścia w życie ustawy z dnia 31 stycznia 1989 r. – Prawo bankowe i nie posiada zezwolenia Prezesa Narodowego Banku Polskiego na utworzenie banku, jest upoważniony do wykonywania czynności bankowych ustalonych w statucie w zakresie, w jakim nie sprzeciwiają się temu przepisy ustawy. W odniesieniu do tych banków uprawnione będzie więc stwierdzenie, że posiadają licencję bankową rozumianą nie jako stosowne zezwolenia uprawniające do wykonywania czynności bankowych, lecz jako wynikające z przytoczonego przepisu ustawy uprawnienie do prowadzenia działalności bankowej na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej. Wykaz banków (podmiotów posiadających licencję bankową) jest dostępny na stronach internetowych KNF pod adresem: www.knf.gov.pl.