Po co ujawnienia? 

Brak informacji na temat generowanych przez inwestycje ryzyk wynikających z postępujących zmian klimatu lub z punktu widzenia oddziaływania tych inwestycji na środowisko czy prawa człowieka jest ogromną przeszkodą utrudniającą włączenie kwestii ESG do procesu podejmowania decyzji biznesowych i inwestycyjnych. Nie istnieje baza tego rodzaju informacji. Oceną działalności spółek pod tym kątem zajmują się obecnie przede wszystkim wyspecjalizowane firmy, które dokonują tej oceny w oparciu o informacje publicznie dostępne, własne zasoby informacyjne oraz według indywidualnie przyjętych kryteriów. 

Część podmiotów (chodzi o spółki giełdowe, banki oraz zakłady ubezpieczeń) ma prawny obowiązek informowania w ramach np. sprawozdania z działalności o swojej polityce w zakresie kwestii środowiskowych, spraw społecznych, pracowniczych, poszanowania praw człowieka oraz przeciwdziałania korupcji i łapownictwu. Obowiązek raportowania tego rodzaju informacji niefinansowych wynika z Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 2014/95/UE z dnia 22 października 2014 r. zmieniającej dyrektywę 2013/34/UE w odniesieniu do ujawniania informacji niefinansowych i informacji dotyczących różnorodności przez niektóre duże spółki oraz grupy (Dz. Urz. UE L 330 z 15.11.2014 r., str. 1-9), zwanej w skrócie NFRD (Non-Financial Reporting Directive)¹. Państwa członkowskie miały czas na wdrożenie nowych przepisów do dnia 6 grudnia 2016 r.² Przepisy zaczęły obowiązywać od dnia 1 stycznia 2017 r. Obecnie Komisja Europejska pracuje nad rewizją tej regulacji. Powodem podjętych prac jest m. in. dążenie do większej harmonizacji przepisów. 

Na część podmiotów został natomiast nałożony nowy prawny obowiązek w zakresie ujawniania informacji wynikający z Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2019/2088 z dnia 27 listopada 2019 r. w sprawie ujawniania informacji związanych ze zrównoważonym rozwojem w sektorze usług finansowych (Dz. Urz. UE L 317 z 9.12.2019 r., str. 1-16), zwanego w skrócie SFDR (Sustainable Finance Disclosure Regulation)³.

Różnica pomiędzy ww. dyrektywą i rozporządzeniem jest przede wszystkim formalna i polega na tym, że dyrektywa podlega wdrożeniu poprzez krajowe przepisy, wobec czego zobowiązane podmioty stosują bezpośrednio przepisy krajowe, podczas gdy rozporządzenie jest bezpośrednio stosowalne bez potrzeby jego wdrażania. Co jednak bardziej istotne, dyrektywa 2014/95/UE dotyczy udzielania informacji o własnej działalności, podczas gdy rozporządzenie 2019/2088/UE obejmuje informowanie wprawdzie o własnych produktach i usługach finansowych, ale w oparciu o informacje na temat „cudzej” działalności, którą te produkty lub usługi finansują. Instytucje finansowe ujawniają przy tym informacje zagregowane na poziomie produktów, które zazwyczaj obejmują działalność wielu różnych spółek z wielu różnych sektorów lub na poziomie usług, które zazwyczaj dotyczą przykładowo zarządzania portfelem różnorodnych inwestycji. Dodatkowo, rozporządzenie 2019/2088/UE reguluje również obowiązki informacyjne na temat negatywnego wpływu działalności inwestycyjnej instytucji finansowej np. na środowisko, jednak również w tym zakresie niezbędne pozostają dane dotyczące działalności emitenta/spółki finansowanej. 

Ujawnienia informacji o działalności własnej są wobec tego potrzebne instytucjom finansowym w celu sprostania ciążącym na nich obowiązkom informacyjnym. Informacje te są również niezbędne w celu ich włączania do odpowiednich procesów decyzyjnych. 

Rewizja dyrektywy 2014/95/UE dotyczącej ujawniania informacji niefinansowych oraz rozporządzenie 2019/2088/UE dotyczące ujawniania informacji w sektorze usług finansowych mają na celu stworzenie ram dla ujawniania informacji porównywalnych, powszechnie dostępnych, wiarygodnych (jakościowych) oraz odpowiednio szczegółowych. Szeroko zwraca się uwagę na porównywalność danych, co ma zapewnić inwestorowi możliwość podjęcia decyzji w szczególności w przypadku, w którym inwestor taki uzależnia decyzję inwestycyjną od jej oddziaływania na środowisko, prawa pracownicze itp. (tzw. responsible investing). 

Po co taksonomia? 

Przez pojęcie taksonomii w kontekście zrównoważonego rozwoju należy rozumieć zestaw kryteriów, których spełnienie oznacza, że daną działalność można uznać za zrównoważoną pod względem środowiskowym⁴. Taksonomia jest pojęciem używanym potocznie, natomiast prawnie taksonomia funkcjonuje jako „ramy ułatwiające zrównoważone inwestycje” – zgodnie z brzmieniem Rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) 2020/852 z dnia 18 czerwca 2020 r. w sprawie ustanowienia ram ułatwiających zrównoważone inwestycje, zmieniającego rozporządzenie (UE) 2019/2088 (Dz. Urz. UE L 198 z 22.6.2020 r., str. 13-43)⁵.

Ocenie według kryteriów określonych w taksonomii podlega działalność gospodarcza i to o tej działalności można powiedzieć, że jest ona zrównoważona pod kątem środowiskowym albo że taka nie jest. Działalność podlega oznaczeniu za pomocą europejskiego systemu klasyfikacji NACE, którego odpowiednikiem polskim jest PKD. Na tej podstawie można oznaczyć, w jakim stopniu cała działalność określonej spółki lub innego rodzaju podmiotu jest zrównoważona, następnie zaś dopiero na tej podstawie możliwa jest ocena stopnia zrównoważenia środowiskowego produktu finansowego lub portfela inwestycyjnego⁶.

Celem taksonomii jest przede wszystkim – podobnie jak w przypadku ujawnień – zapewnienie porównywalności. Klient stojący przed dokonaniem wyboru pomiędzy dwoma produktami finansowymi deklarującymi realizowanie celów klimatycznych, ale w różnym stopniu, będzie dzięki taksonomii wiedział, że sposób realizacji tych celów został określony według takich samych zasad – dzięki temu dane będzie mógł porównać. Ponadto, stosowanie taksonomii ma na celu identyfikowanie oraz eliminowanie produktów finansowych, które co prawda poświęcone są inicjatywom wspierającym transformację klimatyczną i jako takie są sprzedawane, ale które mogą w inny sposób szkodzić środowisku. Celem taksonomii jest zatem uwzględnienie kwestii środowiskowych w sposób kompleksowy oraz zapewnienie wyeliminowania tego typu „dwulicowych” inwestycji. 

Istotną cechą taksonomii jest jej dynamiczność, co oznacza, że ocena działalności może ulec zmianie wraz z rozwojem technologii. Wdrożenie nowych rozwiązań może skutkować zmianą oceny działalności ocenionej uprzednio jako niezrównoważonej środowiskowo na ocenę pozytywną. 

Taksonomia pozostaje również neutralna wobec interesów poszczególnych państw członkowskich, co oznacza, że kryteria oceny działalności oraz poszczególne mierniki pochodzą ze źródeł obiektywnych, głównie badań naukowych (science-based). To z kolei oznacza, że taksonomia w istocie realizuje cel unijnej polityki odzwierciedlony w działaniach Komisji Europejskiej na rzecz finansowania zrównoważonego wzrostu gospodarczego oraz Europejskiego Zielonego Ładu. 

Od kiedy i kto ma obowiązek stosować SFDR? 

SFDR weszło w życie w dniu 29 grudnia 2019 r. Od 10 marca 2021 r. SFDR jako akt wiążący w całości będzie bezpośrednio stosowany w każdym państwie członkowskim Unii Europejskiej. Oznacza to, że akt ten stanie się częścią krajowego systemu prawnego bez potrzeby dokonywania jakichkolwiek czynności transpozycyjnych, wywierając bezpośrednie skutki w stosunku do uczestników rynku finansowego i doradców finansowych. Bezpośredniemu stosowaniu będą podlegały także akty wykonawcze do rozporządzenia, które w sposób szczegółowy będą regulowały spoczywające na podmiotach obowiązki. 

SFDR ma zastosowanie do dwóch grup podmiotów: uczestników rynku finansowego oferujących produkty finansowe zdefiniowane w SFDR oraz doradców finansowych świadczących usługi doradztwa ubezpieczeniowego lub inwestycyjnego. 

SFDR ustanawia na mocy art. 17 ust. 1 istotne wyłączenie jego stosowania wobec takich podmiotów, dla których wykonywanie obowiązków informacyjnych mogłoby stanowić zbytnie obciążenie. Przepis ten wyłącza stosowanie SFDR wobec: 

- pośredników ubezpieczeniowych, którzy świadczą usługi doradztwa ubezpieczeniowego w odniesieniu do ubezpieczeniowych produktów inwestycyjnych, oraz
- firm inwestycyjnych, które świadczą usługi doradztwa inwestycyjnego. 

Wyłączenie to dotyczy pośredników i firm będących przedsiębiorstwami niezależnie od ich formy prawnej, w tym osób fizycznych lub samozatrudnionych, pod warunkiem że zatrudniają mniej niż trzy osoby. 

Ujawnień zgodnie z SFDR nie mają zatem obowiązku zapewniać np. agenci ubezpieczeniowi prowadzący jednoosobową działalność gospodarczą niezatrudniający pracowników – nawet jeżeli świadczą usługę doradztwa w odniesieniu do ubezpieczeń z UFK. 

Jakiego rodzaju obowiązki nakłada SFDR? 

SFDR tworzy wiele nieznanych innym aktom prawnym zwrotów jak np. „czynniki zrównoważonego rozwoju” czy „ryzyko dla zrównoważonego rozwoju”, wobec czego należy zwrócić szczególną uwagę na art. 2 zawierający stosowane w tym rozporządzeniu definicje. 

Należy pamiętać, że SFDR ma zastosowanie do produktów inwestycyjnych oraz usług doradztwa i zarządzania portfelem oraz reguluje obowiązki informacyjne podmiotów rynku finansowego. Adresatem tych informacji są klienci tych podmiotów - w szczególności ci będący nabywcami ich produktów i usług inwestycyjnych. Ujawnione informacje mają dać klientom wiedzę co do sposobu, w jaki: 

- uczestnik rynku finansowego lub doradca finansowy uwzględnia kwestie ESG jako ryzyko dla wartości inwestycji,
- uczestnik rynku finansowego lub doradca finansowy uwzględnia skutki decyzji inwestycyjnych mogące mieć wpływ np. na środowisko, kwestie pracownicze czy prawa człowieka.

Dodatkowo, uczestnik rynku finansowego może tworzyć produkty dedykowane kwestiom ESG, skierowane do klientów, którzy chcą inwestować w sposób odpowiedzialny. SFDR reguluje wobec tego obowiązki informacyjne, które uczestnik rynku finansowego musi wypełnić w przypadku, gdy oferuje: 

- tzw. produkty „dark green” mające na celu zrównoważone inwestycje (art. 9 SFDR), lub
- tzw. produkty „light green” promujące, między innymi, aspekt środowiskowy lub społeczny, lub oba te aspekty (art. 8 SFDR). 

Czy SFDR przewiduje dodatkowe akty wykonawcze? 

SFDR jest jako rozporządzenie stosowane wprost, jednakże niektóre jego przepisy znajdują rozwinięcie w regulacyjnych standardach technicznych (Regulatory Technical Standards - RTS). Dotyczy to: 

1. ujawnień informacji na stronach internetowych w zakresie niekorzystnych skutków decyzji inwestycyjnych dla czynników zrównoważonego rozwoju (principle adverse impacts);
2. ujawnień przedkontraktowych dla produktów promujących aspekty ESG oraz dla produktów mających na celu zrównoważone inwestycje; 
3. ujawnień na stronach internetowych dla produktów promujących aspekty ESG oraz dla produktów mających na celu zrównoważone inwestycje; 
4. ujawnień w sprawozdaniach okresowych dla produktów promujących aspekty ESG oraz dla produktów mających na celu zrównoważone inwestycje. 

O opracowaniu projektu RTS informujemy w komunikacie - Raport Europejskich Urzędów Nadzoru w sprawie projektu RTS do SFDR.

W pozostałych przypadkach, w których kwestie ESG uczestnik rynku finansowego lub doradca finansowy bierze pod uwagę jako źródło ryzyka, ustawodawca pozostawia podmiotowi zobowiązanemu więcej swobody. I tak, brak jest RTS w odniesieniu do ujawniania informacji na temat strategii dotyczących ryzyka dla zrównoważonego rozwoju (art. 3) czy też polityk wynagrodzeń w związku z wprowadzaniem do działalności ryzyk dla zrównoważonego rozwoju (art. 5). 

SFDR umożliwia również uchwalenie wykonawczych standardów technicznych (Implementing Technical Standards – ITS), które mogą określać standardową prezentację informacji w ramach komunikatów marketingowych. Mandat do uchwalenia takich przepisów jest fakultatywny i na chwilę obecną uprawnione organy nie podjęły decyzji w sprawie jego wykonania. 

Łącznie dla SFDR będzie obowiązywać siedem RTS, w tym RTS wprowadzony na mocy rozporządzenia dotyczącego taksonomii (o czym poniżej) oraz ewentualnie jeden opcjonalny ITS. 

Ryzyko dla zrównoważonego rozwoju 

Szczególne znaczenie na gruncie SFDR ma określenie „ryzyko dla zrównoważonego rozwoju”. Nie jest to bowiem ryzyko np. dla środowiska, tj. objawiające się wyłącznie w sferze środowiska. Zgodnie z definicją przyjętą w art. 2 pkt 22 SFDR „ryzyko dla zrównoważonego rozwoju” oznacza „sytuację lub warunki środowiskowe, społeczne lub związane z zarządzaniem, które – jeżeli wystąpią – mogłyby mieć, rzeczywisty lub potencjalny, istotny negatywny wpływ na wartość inwestycji”. Zatem to środowisko w tym kontekście należałoby uznać za źródło ryzyka, które natomiast następnie objawia się w procesie inwestycyjnym jako negatywny wpływ na wartość inwestycji. 

Rodzaje ujawnień na gruncie SFDR 

Warto mieć na uwadze, że SFDR rozróżnia ujawnienia dokonywane na poziomie podmiotu (tzw. entity-level disclosures) oraz te dokonywane na poziomie produktu (tzw. product-level disclosures), co wynika z poszczególnych przepisów. Poziomu podmiotu dotyczy np. art. 3, art. 4, zaś poziomu produktu chociażby art. 8 czy art. 9. 

Na ujawnienia wynikające z SFDR można również spojrzeć z perspektywy tego, gdzie określone informacje powinny zostać zamieszczone tj.:
- na stronie internetowej podmiotu zobowiązanego;
- w ramach informacji przekazywanych klientowi przed zawarciem umowy na podstawie właściwych przepisów sektorowych;
- w ramach informacji ujawnianych w sprawozdaniach okresowych na podstawie właściwych przepisów sektorowych. 

Taksonomia a ujawnienia i SFDR

Taksonomia dotyczy wyłącznie kwestii środowiskowych, tj. nie odnosi się do aspektów społecznych ani do tych z zakresu ładu korporacyjnego. Po rozpoczęciu obowiązywania rozporządzenia dot. taksonomii uczestnicy rynku finansowego (wg definicji z SFDR) będą musieli stosować taksonomię o ile będą oferować „zielone” produkty finansowe, tj. mające na celu zrównoważone środowiskowo inwestycje (por. art. 9 SFDR), lub promujące aspekt środowiskowy (por. art. 8 SFDR). Stosowanie taksonomii oznacza, że podmioty zobowiązane będą musiały ujawniać określone informacje w ramach ujawnień przedkontraktowych oraz w sprawozdaniach okresowych. W uproszczeniu, ujawnione informacje mają ukazywać, jaki procent inwestycji dokonywanych w ramach danego produktu finansowego pozostaje zgodny z taksonomią (tj. inwestycje te są zielone zgodnie z taksonomią). 

Szczegółowy sposób tych ujawnień określi sześć RTS, które można podzielić na dwie grupy:
- RTS, które mają zostać przedłożone Komisji Europejskiej do 1 czerwca 2021 r., oraz
- RTS, które mają zostać przedłożone Komisji Europejskiej do 1 czerwca 2022 r. 

Podział ten wiąże się z różnymi datami rozpoczęcia obowiązywania rozporządzenia dot. taksonomii w zależności od celów środowiskowych tj.:
- w odniesieniu do łagodzenia oraz przystosowania się do zmiany klimatu rozporządzenie zacznie obowiązywać od dnia 1 stycznia 2022 r., natomiast
- w odniesieniu do pozostałych celów, do których należą: zrównoważone wykorzystanie i ochrona zasobów wodnych i morskich; przejście na gospodarkę o obiegu zamkniętym, zapobieganie powstawaniu odpadów i ich recykling; zapobieganie zanieczyszczeniom i ich kontrola oraz ochrona zdrowych ekosystemów - rozporządzenie zacznie obowiązywać od dnia 1 stycznia 2023 r. 

Rozporządzenie dot. taksonomii wprowadza jeszcze jeden RTS do SFDR, który dotyczy kryterium nie szkodzenia przez daną działalność realizacji żadnego z pozostałych celów określonych w art. 2 pkt 17 SFDR (tzw. Do not significantly harm principle – DNSH). 

Łącznie zatem rozporządzenie dotyczące taksonomii wprowadza do SFDR 7 dodatkowych RTS, w tym 6 mających zastosowanie do produktów finansowych mających na celu zrównoważone środowiskowo inwestycje lub promujących aspekt środowiskowy (patrz art. 5 i 6 rozporządzenia dot. taksonomii).

Taksonomia wprowadza również obowiązek informacyjny, który dotyczy zarówno podmiotów finansowych, jak i niefinansowych, odwołujący się do obowiązków ujawniania informacji niefinansowych zgodnie z dyrektywą 2013/34/UE zmienioną dyrektywą 2014/95/UE. Komisja Europejska powinna uchwalić akt delegowany w tym zakresie do dnia 1 czerwca 2021 r. 

Techniczne kryteria kwalifikacji 

Różnica co do czasu rozpoczęcia obowiązywania sześciu ww. RTS wynika stąd, że kluczową pracę nad kwalifikacją działalności pod kątem ich zdolności do realizowania poszczególnych celów środowiskowych wykonuje dedykowana grupa ekspertów – uprzednio Technical Expert Group (tzw. TEG), którą zastąpiła Platforma ds. zrównoważonego finansowania (art. 20 rozporządzenia dot. taksonomii). TEG opracował do tej pory kryteria kwalifikacji dla dwóch celów tj. łagodzenia oraz przystosowania się do zmiany klimatu. 

Pracę w zakresie pozostałych celów środowiskowych wykona Platforma ds. zrównoważonego finansowania. 

Raport TEG oraz przyszłe prace Platformy posłużą do opracowania przez Komisję Europejską aktów delegowanych, które uzupełnią rozporządzenie dotyczące taksonomii. Akty delegowane określą w szczególności tzw. techniczne kryteria kwalifikacji (technical screening criteria), przy pomocy których możliwe będzie określenie, czy dana działalność pozostaje zgodna z taksonomią (taxonomy compliant) czy też nie (taxonomy non-compliant).
______________________
¹https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32014L0095
²W Polsce dyrektywa 2014/95/UE została wdrożona na podstawie ustawy z dnia 29 września 1994 r. o rachunkowości (Dz.U.2019.351 t.j. z dnia 2019.02.22) oraz rozporządzenia Ministra Finansów z dnia 29 marca 2018 r. w sprawie informacji bieżących i okresowych przekazywanych przez emitentów papierów wartościowych oraz warunków uznawania za równoważne informacji wymaganych przepisami prawa państwa niebędącego państwem członkowskim (Dz.U.2018.757 z dnia 2018.04.20).
³https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32019R2088
⁴W przyszłości może powstać również taksonomia określająca kryteria uznania danej działalności za zrównoważoną pod względem społecznym
⁵https://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/?uri=CELEX%3A32020R0852