Komisja Nadzoru Finansowego („Komisja”) w dniu 15 kwietnia 2021 r. nałożyła jednogłośnie na Noble Funds Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych SA z siedzibą w Warszawie („Noble Funds TFI”, „Towarzystwo”):

I.    karę pieniężną w wysokości 5 000 000 zł za:

a)    nieprawidłowe wykonywanie bieżącego nadzoru nad podmiotem, któremu Towarzystwo powierzyło zarządzanie portfelem inwestycyjnym funduszy inwestycyjnych, co stanowi naruszenie art. 45a ust. 4a ustawy o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi („Ustawa o funduszach inwestycyjnych”),

b)    zarządzanie przez Towarzystwo funduszami inwestycyjnymi w sposób nierzetelny i nieprofesjonalny, niezapewniający zachowania należytej staranności i niezgodny z zasadami uczciwego obrotu, a także nieuwzględniający najlepiej pojętego interesu zarządzanych funduszy oraz uczestników tych funduszy jak również w sposób niezapewniający stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego co stanowi naruszenie art. 48 ust. 2a pkt 2 Ustawy o funduszach inwestycyjnych;

II.    karę pieniężna w wysokości 5 000 000 zł za naruszenie przez fundusze inwestycyjne m.in. postanowień statutów tych funduszy w zakresie wyceny ich aktywów.

Stwierdzone przez Komisję naruszenia związane były z zarządzaniem następującymi funduszami inwestycyjnymi zamkniętymi (łącznie „Fundusze”):

• easyDebt Niestandaryzowanym Sekurytyzacyjnym Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym („Fundusz easyDebt”), 
• Debito Niestandaryzowanym Sekurytyzacyjnym Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym („Fundusz Debito”), 
• Open Finance Wierzytelności Detalicznych Niestandaryzowanym Sekurytyzacyjnym Funduszem Inwestycyjnym Zamkniętym („Fundusz OFWD”).

Fundusze objęte postępowaniem administracyjnym prowadzonym przez Komisję były  zarządzane przez Noble Funds TFI, a także przez poprzednika prawnego Towarzystwa - Open Finance Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych SA („Open Finance TFI”). W toku prowadzonego postępowania Komisja ustaliła, że Noble Funds TFI oraz Open Finance TFI, a także zarządzane przez te podmioty Fundusze, dopuściły się następujących naruszeń przepisów prawa.   

Naruszenie przez Noble Funds TFI oraz Open Finance TFI art. 45a ust. 4a oraz art. 48 ust. 2a pkt 2 Ustawy o funduszach inwestycyjnych

1.    Noble Funds TFI oraz jego poprzednik prawny Open Finance TFI nie zidentyfikowały istotnych nieprawidłowości, do których dochodziło w trakcie zarządzania portfelami inwestycyjnymi Funduszy przez podmiot, któremu towarzystwa te zleciły zarządzanie („Zarządzający”), a także ich nie wyeliminowały w toku bieżącego nadzoru nad wykonywaniem powierzonych temu podmiotowi czynności. Dowodzi to braku rzetelności, profesjonalizmu i należytej staranności w prowadzonej przez Noble Funds TFI oraz Open Finance TFI działalności. Towarzystwa, pomimo posiadania na podstawie umów o zarządzanie, narzędzi do kontrolowania i wpływania na działania Zarządzającego, nie realizowały dostatecznie kontroli czynności powierzonych Zarządzającemu, w tym w zakresie podejmowanych przez niego decyzji odnoszących się do portfeli inwestycyjnych Funduszy i dochodzenia wierzytelności znajdujących się w portfelach. Towarzystwa, będąc odpowiedzialnym za ochronę interesu uczestników Funduszy, nie zapewniły efektywnej organizacji systemu nadzoru nad podmiotem, któremu powierzyły wykonywanie opisanych czynności.

2.    W okresie wykonywania przez Zarządzającego umów o zarządzanie, zarówno Noble Funds TFI oraz jego poprzednik prawny Open Finance TFI nie wdrożyły, w ramach działalności operacyjnej, skutecznych metod i procedur bieżącego monitorowania i weryfikowania świadczonych przez ten podmiot usług, w zakresie ich zgodności z mającym zastosowanie prawem i wymogami regulacyjnymi. Podmioty te również nie podejmowały odpowiednich i efektywnych działań kontrolujących czynności tego podmiotu pod względem ich skuteczności, w konsekwencji nie nadzorując wykonywania przekazanych funkcji i tym samym nie zarządzając ryzykiem związanym z ich przekazaniem, narażając interes uczestników funduszy.

3.    Zarówno Noble Funds TFI oraz jego poprzednik prawny Open Finance TFI nie monitorowały podejmowanych przez Zarządzającego działań windykacyjnych, tj. nie weryfikowały skutecznie sporządzanych przez Zarządzającego raportów rozliczenia wpłat w poszczególnych okresach obsługi portfeli wierzytelności wchodzących w skład aktywów Funduszy oraz nie podejmowały stosownych działań w zakresie weryfikacji stopnia realizacji zakładanych prognoz wartości odzysków, kosztów oraz przepływów pieniężnych dla portfeli wierzytelności Funduszy, w konsekwencji zatem nie monitorowały realizacji przez Fundusze celu inwestycyjnego oraz polityki inwestycyjnej.

4.    Noble Funds TFI, a wcześniej Open Finance TFI, nie kwestionowały okoliczności, że działania podejmowane przez Zarządzającego w zakresie windykacji wierzytelności znajdujących się w portfelach inwestycyjnych Funduszy charakteryzowały się przez długotrwały okres niską efektywnością, tj. brakiem realizacji prognoz odzysków zakładanych pierwotnie dla nabywanych pakietów wierzytelności. W konsekwencji zarówno Noble Funds TFI oraz jego poprzednik prawny Open Finance TFI  nie reagowały na fakt, że w niektórych okresach spłaty poszczególnych wierzytelności z portfela inwestycyjnego Funduszu OFWD nie pochodziły z działalności windykacyjnej prowadzonej przez Zarządzającego, ale z pożyczek rehabilitacyjnych, których udzielenie, bądź brak udzielenia zależało od indywidualnej decyzji członków zarządu Zarządzającego lub podmiotów powiązanych kapitałowo z Zarządzającym. Dłużnicy Funduszu OFWD otrzymywali bowiem od spółek powiązanych z Zarządzającym środki finansowe, z których następnie spłacali zobowiązania wobec Funduszu OFWD. Komisja stwierdziła w toku postępowania, że po wyeliminowaniu wpływu pożyczek, poziom realizacji przyjmowanych pierwotnie prognoz odzysków był w rzeczywistości jeszcze niższy. 

5.    Open Finance TFI, a dalej w konsekwencji Noble Funds TFI wykazały się rażącym brakiem efektywnego nadzoru na działaniami podejmowanymi przez Zarządzającego w zakresie windykacji portfela wierzytelności posiadanego przez Funduszu OFWD, oznaczonego jako Raiffeisen 3. Poprzez znaczący udział tego portfela w wartości całego portfela inwestycyjnego Funduszu OFWD, brak realizacji prognoz odzysków na tym portfelu, a zatem brak skutecznego egzekwowania przez Zarządzającego środków od dłużników Funduszu OFWD, miał głęboko negatywny wpływ na wartość aktywów tego funduszu. Jednocześnie Open Finance TFI jak i Noble Funds TFI nie identyfikowały faktu, że Zarządzający z uwagi na brak zakładanych wpłat do Funduszu OFWD od dłużników, manipulował wyceną portfela Raiffeisen 3 poprzez przyjmowanie w ramach modelu wyceny wartości zarówno prognozowanych odzysków jak i kosztów windykacji. Ponadto Towarzystwa nie weryfikowały w tym procesie stawki wynagrodzenia Zarządzającego znacznie odbiegającej od rzeczywistych wartości oraz niezgodnej z obowiązującymi postanowieniami umowy o zarządzanie Funduszem OFWD. Te okoliczności przekładały się dalej na zniekształcenie wartość aktywów Funduszu OFWD.

6.    Noble Funds TFI od czerwca 2017 r. do grudnia 2017 r. akceptowało przeprowadzanie przez Fundusz easyDebt i Fundusz Debito transakcje zbycia pakietów wierzytelności na warunkach ustalanych przez Zarządzającego, który był zarazem jedynym uczestnikiem Funduszu easyDebt i Funduszu Debito i konsolidował te Fundusze w sprawozdaniach finansowych swojej grupy kapitałowej. Transakcje te były realizowane po cenach znacznie odbiegających od wartości godziwej portfeli wierzytelności, przyjmowanych do wyceny aktywów Funduszy. Noble Funds TFI akceptowało sytuację, w której przekazywana przez Zarządzającego kalkulacja ceny zbycia portfela wierzytelności stanowiła wyłącznie wynik przeprowadzonej przez Zarządzającego analizy. Akceptacja przez Noble Funds TFI formatu i sposobu prezentacji w dokumentacji przedinwestycyjnej wartości portfeli wierzytelności oderwanych od przyjętych do ich wyznaczania założeń, świadczy o nieprofesjonalnym i nieadekwatnym podejściu Towarzystwa, które za wiarygodną przyjmowało wycenę wartości godziwej portfela dokonaną wyłącznie w oparciu o interpretację danych dowolnie ustalonych przez Zarządzającego, będącego jednocześnie jedynym uczestnikiem tych Funduszy i w żaden sposób nieuzasadnionych w prezentowanej dokumentacji. Konsekwencją nieprawidłowego wykonywania działalności przez Noble Funds TFI było wykazywanie przez Fundusz easyDebt i Fundusz Debito, w ramach sprawozdań finansowych, sztucznie zawyżonej wartości aktywów na skutek ujmowania w ramach pozycji „należności” zysku z tytułu zawartych transakcji zbycia portfeli wierzytelności po zawyżonych cenach. Co istotne natomiast, z uwagi na przyjmowane w transakcjach odroczone terminy płatności przyjmowanych cen, Fundusze te faktycznie nie pozyskiwały, w wyniku tak zawieranych transakcji, środków finansowych. 

7.    Noble Funds TFI nie kwestionowało postępowania Zarządzającego, w ramach którego Zarządzający, reprezentując obie strony transakcji, w sposób arbitralny dokonywał wyceny portfeli wierzytelności będących przedmiotem konkretnych transakcji Funduszu easyDebt i Funduszu Debito. Towarzystwo z racji nieprawidłowo sprawowanego nadzoru nad Zarządzającym nie było świadomie, że Fundusz easyDebt i Fundusz Debito dokonywały zbywania, a następnie (po przeprowadzeniu transakcji z udziałem funduszy inwestycyjnych, których Zarządzających nie był uczestnikiem) nabywania tych samych portfeli wierzytelności po cenie znacząco przewyższającej wartość godziwą portfeli wynikającą z ksiąg rachunkowych tych Funduszy. Gdyby zatem Towarzystwo sprawowało rzeczywisty nadzór nad działalnością Zarządzającego w zakresie zarządzania sekurytyzowanymi wierzytelnościami Funduszy i zgodnie ze swoimi ustawowymi obowiązkami właściwie identyfikowało portfele wierzytelności będące przedmiotem zawieranych transakcji oraz rzetelnie weryfikowało rekomendowane przez Zarządzającego ceny transakcyjne, możliwe byłoby rozpoznanie schematu działania Zarządzającego. 

8.    Noble Funds TFI wykazało się brakiem należytej staranności, profesjonalizmu i rzetelności w zarządzaniu Funduszem easyDebt i Funduszem Debito, ponieważ zawierane masowo przez Fundusze transakcje nie służyły realizacji ich celu inwestycyjnego wynikającego z przedmiotu działalności funduszu sekurytyzacyjnego. Istotą działalności funduszy sekurytyzacyjnych jest bowiem nabywanie aktywów w postaci wierzytelności i dążenie do osiągnięcia zysku na drodze dochodzenia należności z tytułu posiadanych wierzytelności. Nabywanie i zbywanie portfeli wierzytelności wchodzących w skład portfela funduszu inwestycyjnego jest elementem pozwalającym uczynić proces zarządzania kompletnym, począwszy od wyselekcjonowania i badania portfela wierzytelności, poprzez obsługę polubowną, sądową i egzekucyjną, aż do wyczerpania dostępnych możliwości dochodzenia roszczeń lub sprzedaży portfela. Zbywanie i nabywanie portfeli wierzytelności nie powinno zatem być głównym elementem działalności funduszu sekurytyzacyjnego. Tym elementem jest bowiem dochodzenie wierzytelności nabytych przez ten fundusz. Bierna postawa Noble Funds TFI umożliwiła natomiast Zarządzającemu nieprawidłowe działanie poprzez nabywanie i zbywanie wierzytelności, oderwane od właściwego celu w postaci realizacji należności z wierzytelności należących do Funduszu easyDebt i Funduszu Debito, zgodnie z przedmiotem działalności funduszu sekurytyzacyjnego oraz celem inwestycyjnym tych Funduszy. Brak nadzoru Noble Funds TFI nad Zarządzającym doprowadził w konsekwencji do sytuacji, w której Zarządzający nie działał w interesie tych Funduszy.

9.    Brak wykonywania efektywnego bieżącego nadzoru przez Noble Funds TFI nad Zarządzającym, doprowadził również do tego, że podmiot ten podejmując decyzje inwestycyjne dotyczące Funduszu easyDebt i Funduszu Debito, których był jedynym uczestnikiem i które konsolidował w ramach swojej grupy kapitałowej, kreował w sposób sztuczny, bo tylko w ujęciu księgowym, nie tylko wartość aktywów tych Funduszy oraz wysokość własnego wynagrodzenia, ale także wartość samej spółki Zarządzającego, co miało wpływ na szeroko rozumianych uczestników rynku kapitałowego. W tym też zakresie Towarzystwo naruszyło również art. 48 ust. 2a pkt 2 Ustawy o funduszach inwestycyjnych, ponieważ wykonywało działalność w sposób niepozwalający zapewnić stabilności i bezpieczeństwa rynku finansowego.

10.    Noble Funds TFI nie wypełniało obowiązku działania w interesie uczestników Funduszu easyDebt i Funduszu Debito w sposób mieszczący się w ramach regulacji art. 48 ust. 2a pkt 2 Ustawy o funduszach inwestycyjnych. Towarzystwo traktowało Zarządzającego, będącego jedynym uczestnikiem Funduszu easyDebt i Funduszu Debito oraz te Fundusze jako uczestników grupy kapitałowej Zarządzającego, a transakcje zawierane przez Zarządzającego w imieniu Funduszu easyDebt i Funduszu Debito stanowiły dla Towarzystwa wyraz interesu uczestnika tych Funduszy. Z tego też względu Towarzystwo z reguły nie podejmowało działań, aby zakwestionować zasadność i warunki transakcji zawieranych przez Fundusze. Towarzystwo przyjęło zatem założenie, że Zarządzający jako jedyny uczestnik Funduszu easyDebt i Funduszu Debito nie podejmie żadnych działań godzących w jego interes, zwłaszcza w sytuacji, w której wynagrodzenie Zarządzającego opierało się na procentowym udziale w odzyskach z wierzytelności znajdujących się w portfelach inwestycyjnych tych Funduszy. Komisja wskazuje, że bez względu na fakt, jaki podmiot jest uczestnikiem, w tym także jedynym uczestnikiem funduszu inwestycyjnego, realizacja jego interesów w żadnym razie nie może stanowić uzasadnienia i przyzwolenia dla podejmowanych przez ten fundusz i towarzystwo nim zarządzające czynności naruszających przepisy prawa oraz stabilność i bezpieczeństwo rynku finansowego. 

11.    Noble Funds TFI nie zapobiegło i nie kwestionowało faktu, że Fundusz easyDebt i Fundusz Debito prowadziły działalność inwestycyjną, w tym zwłaszcza transakcyjną, działając w okolicznościach permanentnego konfliktu interesów. Długotrwale utrzymujący się konflikt interesów doprowadził następnie do wykorzystania konstrukcji prawnej funduszu inwestycyjnego przez Zarządzającego jako jedynego uczestnika Funduszy, do niezgodnych z przepisami działań tego podmiotu oraz jego grupy kapitałowej. 

Naruszenia przez Fundusz easyDebt, Fundusz Debito i Fundusz OFWD m.in. postanowień statutów w zakresie wyceny ich aktywów

1.    Wartość aktywów Funduszu easyDebt, Funduszu Debito i Funduszu OFWD nie była wyceniana według wiarygodnie oszacowanej wartości godziwej, do czego zobowiązywały postanowienia m.in. statutów tych Funduszy. Wartość ta bowiem była pochodną wartości poszczególnych portfeli wierzytelności posiadanych przez te Fundusze, które nie były wyceniane przez Zarządzającego w sposób rzetelny. Wycena portfeli wierzytelności nie była pochodną skuteczności i efektywności działalności windykacyjnej podejmowanej w ramach realizacji umów o zarządzanie. Wartość portfeli wierzytelności była ustalana na podstawie przyjętych modeli wyceny, a Zarządzający stosując dany model wyceny, przyjmował w ramach tego modelu wartości zarówno prognozowanych wpłat od dłużników jak i kosztów windykacji oraz stawki swojego wynagrodzenia na poziomach znacznie odbiegających od rzeczywistych wartości oraz niezgodnych z obowiązującymi postanowieniami umowy o zarządzanie. Jednocześnie, w sytuacji, gdy wycena aktywów Funduszy była związana z przeprowadzonymi transakcjami zbycia portfeli wierzytelności, z racji tego, żeby były one zbywane po znacznie zawyżonych cenach, również nie odzwierciedlała rzeczywistej wartości. 

2.    W odniesieniu do Funduszu OFWD – w okresie od nabycia portfela Raiffeisen 3, który w okresie stwierdzonych naruszeń stanowił przeważającą część aktywów tego funduszu, do końca IV kwartału 2016 r. wycena aktywów Funduszu OFWD stale rosła pomimo, że prognozy wpłat od dłużników (odzysków) od początku wskazanego roku nie były praktycznie realizowane. Brak realizacji tych prognoz przyjmowanych do wyceny nie był odzwierciedlany w wycenie wartości portfeli wierzytelności Funduszu, w związku z czym wartość portfeli wierzytelności wzrastała pomimo braku jakichkolwiek obiektywnych przesłanek. Przyjmowane wartości prawdopodobnych wpływów do Funduszu OFWD pochodzących od dłużników, na podstawie których była dokonywana wycena portfela Raiffeisen 3, stanowiące założenia do modelu wyceny portfela, nie były odpowiednio korygowane tak, aby odzwierciedlać faktyczny brak skuteczności Zarządzającego. 

3.    W ramach stosowanych modeli wyceny Funduszu OFWD, Zarządzający dokonywał również, przy biernej postawie Noble Funds TFI oraz jego poprzednika prawnego Open Finance TFI, nieuprawnionych zmian założeń w zakresie: sposobu ustalenia oraz wysokości stopy dyskontowej, długości okresów prognoz, stosowania pożyczek, wysokości kosztów sądowych ponoszonych w procesie windykacji wierzytelności, wysokości wynagrodzenia Zarządzającego (przy czym zmian dokonywano w okresach, w których nie dochodziło do zmian postanowień umowy o zarządzanie w zakresie wysokości wynagrodzenia Zarządzającego). Zmiany te miały istotny wpływ na ustaloną ostatecznie, na bazie przyjętego modelu, wartość danych pakietów wierzytelności, a w konsekwencji wartość aktywów Funduszu OFWD. Metody stosowane w celu utrzymywania wyceny wartości aktywów Funduszu OFWD na założonym poziomie, mimo braku realizacji odzysków zakładanych w modelach wyceny, w szczególności z portfela Raiffeisen 3, spowodowały, że Fundusz OFWD długotrwale naruszał m.in. postanowienia statutu dotyczące wyceny aktywów. 

4.    W zakresie Funduszu easyDebt i Funduszu Debito, na skutek transakcji zbycia portfeli wierzytelności po cenach znacząco przewyższających wartość godziwą tych portfeli, w księgach rachunkowych Funduszu easyDebt i Funduszu Debito odnotowywany był zysk z tytułu sprzedaży posiadanych aktywów w wartości odpowiadającej przyjętym cenom. Zysk ten jednak nie był odzwierciedlony w faktycznym uznaniu rachunków bankowych Funduszy określoną kwotą środków pieniężnych, ponieważ termin płatności z tytułu zawartych transakcji był odraczany w czasie, a fundusze nabywające poszczególne portfele wierzytelności nie posiadały środków płynnych w kwotach wystarczających na zapłatę ceny, czego Zarządzający miał pełną świadomość zarządzając jednocześnie portfelami wierzytelności obu stron transakcji, a czego Noble Funds TFI nie weryfikowało z uwagi na rażące zaniedbanie czynności nadzoru. W konsekwencji takich działań wartość aktywów Funduszu easyDebt i Funduszu Debito ustalona po przeprowadzeniu poszczególnych transakcji, uwzględniająca zysk wykazany w księgach rachunkowych Funduszy, pomimo braku faktycznego rozliczenia transakcji, nie była ustalona według wiarygodnie oszacowanej wartości godziwej. Towarzystwo nie kwestionując i nie weryfikując przyjmowanych przez Zarządzającego wartości zbywanych portfeli wierzytelności Funduszu easyDebt i Funduszu Debito oraz rekomendowanych przez Zarządzającego cen zbycia tych portfeli, dopuściło w konsekwencji do sztucznego, bo tylko w ujęciu księgowym, zawyżania wartości aktywów Funduszu easyDebt i Funduszu Debito oraz błędnej wyceny aktywów tych Funduszy w kolejnych okresach wyceny, doprowadzając do długotrwałego naruszenia przez te Fundusze m.in. postanowień statutu dotyczących wyceny aktywów. 

Podsumowując opisane naruszenia, Komisja wskazuje, że zarówno Open Finance TFI jak i Noble Funds TFI dopuściły do realizacji procesu zarządzania sekurytyzowanymi wierzytelnościami Funduszy w sposób służący interesowi Zarządzającego, z naruszeniem powszechnie obowiązujących przepisów prawa, określających sposób funkcjonowania funduszy inwestycyjnych. Towarzystwa wykazały się brakiem odpowiedzialności i rzetelnej oceny praktyk biznesowych Zarządzającego. W szczególności, w toku procesu inwestycyjnego realizowanego przez Fundusze, w tym dochodzenia należności znajdujących się w portfelach, nie dochowały należytej staranności i nie oceniły należycie ryzyka z tym związanego oraz wykazały brak wymaganego profesjonalizmu. Zaistnienie analizowanych naruszeń było możliwe przede wszystkim z powodu niewykonywania przez Open Finance TFI jak i Noble Funds TFI efektywnego bieżącego nadzoru względem Zarządzającego. Towarzystwa zaniedbały wykonywania swoich ustawowych obowiązków, pozostając bierne w zaistniałej sytuacji i w pełni uzależnione od woli podmiotu, któremu zleciły zarządzanie portfelami inwestycyjnymi Funduszy. 

Nakładając opisane wyżej sankcje na Noble Funds TFI, Komisja wzięła pod uwagę szczególną okoliczność połączenia przez przejęcie w trybie art. 492 § 1 pkt 1 kodeksu spółek handlowych („KSH”) Open Finance TFI jako spółki przejmowanej z Towarzystwem jako spółką przejmującą („Połączenie towarzystw”). Z dniem 1 czerwca 2017 r. Towarzystwo, na podstawie art. 494 § 1 KSH, wstąpiło na zasadzie sukcesji uniwersalnej we wszystkie prawa i obowiązki spółki przejmowanej tj. Open Finance TFI. Komisja uwzględniła również fakt, że zarówno Open Finance TFI jak i Noble Funds TFI nie były uprzednio karane za naruszenia przepisów Ustawy o funduszach inwestycyjnych. Wymierzając karę Komisja uznała, że stwierdzone naruszenia przepisów art. 48 ust. 2a pkt 2 oraz art. 45a ust. 4a Ustawy o funduszach inwestycyjnych oraz m.in. postanowień statutów Funduszy w zakresie wyceny aktywów w okresie od 4 czerwca 2016 r. do 27 lipca 2018 r. miały charakter rażący.

Maksymalny wymiar kary za każde z wymienionych naruszeń wynosi 5 000 000 zł.