Komisja Nadzoru Finansowego w dniu 23 kwietnia 2019 r. jednogłośnie nałożyła na Lartiq Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Spółka Akcyjna z siedzibą w Warszawie (dawniej: Trigon Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych Spółka Akcyjna) – dalej także: „Towarzystwo”, karę pieniężną w wysokości 400 tysięcy złotych za naruszenie przez Trigon XXII Fundusz Inwestycyjny Zamknięty – dalej także: „Fundusz”, reprezentowany przez Towarzystwo, art. 107 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 145 ust. 9 oraz art. 145 ust. 3 ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi („ustawa o funduszach inwestycyjnych”), w związku z objęciem przez Trigon XXII Fundusz Inwestycyjny Zamknięty akcji serii I, akcji serii J oraz akcji serii K Towarzystwa. 

Zakaz lokowania przez fundusze inwestycyjne aktywów funduszu w papiery wartościowe towarzystwa będącego organem tego funduszu.

1.    Fundusze inwestycyjne, zarówno otwarte jak i zamknięte, co do zasady nie mogą lokować aktywów funduszu w papiery wartościowe towarzystwa będącego organem tego funduszu (art. 107 ust. 2 pkt 1 w zw. z art. 145 ust. 9 ustawy o funduszach inwestycyjnych).
2.    Powołane przepisy ustawy o funduszach inwestycyjnych wprowadzają przedmiotowo-podmiotowe ograniczenie w działalności inwestycyjnej funduszy. Omawiany zakaz przybrał charakter ogólnej zasady, od której ustawodawca przewidział wyjątek określony w art. 107 ust. 5 ustawy o funduszach inwestycyjnych, w myśl którego, dokonanie takiej lokaty jest dopuszczalne o ile jest w interesie uczestników funduszu i nie spowoduje wystąpienia konfliktu interesów (art. 107 ust. 5 ustawy o funduszach inwestycyjnych). Przy czym obie wskazane w tym przepisie przesłanki muszą wystąpić łącznie.  
3.    W przedmiotowej sprawie objęcie przez Fundusz akcji Trigon TFI nastąpiło w okolicznościach, w których ówcześni członkowie Zarządu Towarzystwa posiadali powód, aby udzielić sobie jako jedynym uczestnikom Funduszu preferencji w stosunku do innych funduszy reprezentowanych przez Trigon TFI.
4.    Komisja identyfikując okoliczności świadczące o wystąpieniu konfliktu interesów w związku z nabyciem przez Fundusz akcji Towarzystwa wzięła pod uwagę definicję konfliktu interesów zawartą w § 24 ust. 2 w zw. z ust. 3 pkt 2 i 5 Rozporządzenia Ministra Rozwoju i Finansów z dnia 20 lipca 2017 r. w sprawie sposobu, trybu oraz warunków prowadzenia działalności przez towarzystwa funduszy inwestycyjnych. Zgodnie z § 24 ust. 2 Rozporządzenia, przez konflikt interesów rozumie się znane towarzystwu okoliczności, które mogą doprowadzić do powstania sprzeczności między interesem towarzystwa lub osoby obowiązanej¹ a obowiązkiem działania przez towarzystwo w sposób rzetelny, z uwzględnieniem najlepiej pojętego interesu uczestników funduszu. W myśl ust. 3 pkt 2 tego artykułu Rozporządzenia, konflikt interesów może powstać w szczególności w przypadku, gdy towarzystwo lub osoba obowiązana posiada powód, aby udzielać klientowi, uczestnikowi funduszu, grupie klientów lub uczestników funduszu, funduszowi lub zbiorczemu portfelowi papierów wartościowych preferencji w stosunku do innego klienta, uczestnika funduszu, grupy klientów lub uczestników funduszu, funduszu lub zbiorczego portfela papierów wartościowych.
5.    Komisja miała ponadto na względzie fakt, że do działalności Towarzystwa i Funduszu mają bezpośrednie zastosowanie odpowiednie przepisy Rozporządzenia Delegowanego Komisji (UE) Nr 231/2013 z dnia 19 grudnia 2012 r. uzupełniającego dyrektywę Parlamentu Europejskiego i Rady 2011/61/UE w odniesieniu do zwolnień, ogólnych warunków dotyczących prowadzenia działalności, depozytariuszy, dźwigni finansowej, przejrzystości i nadzoru – dalej: „Rozporządzenie 231/2013”, które stosuje się od dnia 22 lipca 2013 r. Zgodnie z art. 30 lit. c tiret pierwsze Rozporządzenia 231/2013, w celu wykrywania typów konfliktów interesów, które powstają w trakcie zarządzania AFI, ZAFI biorą pod uwagę w szczególności, czy ZAFI, osoba zaangażowana bądź osoba bezpośrednio lub pośrednio powiązana z ZAFI stosunkiem kontroli ma powody natury finansowej lub innej do tego, by przedkładać interes UCITS, innego klienta lub grupy klientów bądź innego AFI nad interes AFI.
6.    Według ustawodawcy, w przypadku nabycia przez fundusz inwestycyjny akcji towarzystwa, które jest organem tego funduszu, co do zasady materializuje się ryzyko konfliktu interesów. Dlatego też takie transakcje zostały zakazane. Ich dokonanie jest możliwe w drodze wyjątku, jeżeli są w interesie uczestnika funduszu i nie spowodują powstania konfliktu interesów. Status towarzystw funduszy inwestycyjnych, jako podmiotów zaufania publicznego, wymaga zachowania obiektywizmu w prowadzonej działalności reprezentowania i zarządzania funduszami inwestycyjnymi, tzn. unikania sytuacji, w których działalność inwestycyjna funduszu może być motywowana innymi względami niż interes uczestnika.
7.    Komisja podkreśla, że przeniesienie do funduszu inwestycyjnego zamkniętego składników majątku członków zarządu towarzystwa funduszy inwestycyjnych reprezentującego ten fundusz, jak też uzgodnienia akcjonariuszy towarzystwa odnośnie do proporcji udziału w zysku towarzystwa, nie uzasadniają naruszenia przez fundusz inwestycyjny przepisów prawa dotyczących nabywania akcji towarzystwa funduszy inwestycyjnych w warunkach konfliktu interesów. Niezależnie od specyfiki realizowanego celu inwestycyjnego, fundusz inwestycyjny jest zobowiązany do przestrzegania obowiązujących przepisów prawa regulujących jego działalność.  
8.    Celem, jaki Komisja zamierza osiągnąć za pomocą środka nadzorczego zastosowanego w niniejszej sprawie, jest zwrócenie uwagi stronie postępowania oraz innym uczestnikom rynku na ograniczenia inwestycyjne, które fundusze inwestycyjne powinny brać pod uwagę w prowadzonej przez siebie działalności, w szczególności jeżeli chodzi o lokowanie aktywów funduszu w papiery wartościowe i wierzytelności towarzystwa będącego organem tego funduszu lub spółki zarządzającej, która zarządza tym funduszem i prowadzi jego sprawy, ich akcjonariuszy oraz podmiotów będących podmiotami dominującymi lub zależnymi w stosunku do tego towarzystwa lub spółki zarządzającej lub ich akcjonariuszy. 

Limit inwestycyjny, określny w art. 145 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych.

1.    W art. 145 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych, zwarty został zakaz lokowania więcej niż 20% wartości aktywów funduszu w papiery wartościowe wyemitowane przez jeden podmiot.
2.    Komisja wskazuje, że ograniczenia inwestycyjne służą zapewnieniu odpowiedniej dywersyfikacji portfeli funduszy inwestycyjnych, a przez to służą zapewnieniu bezpieczeństwa środków powierzonych przez uczestników funduszy, a następnie lokowanych przez fundusze inwestycyjne. Ich przestrzeganie powoduje, że w przypadku niewypłacalności lub innych negatywnych zdarzeń dotyczących danego emitenta papierów wartościowych, które znajdują się w portfelu funduszu, niekorzystne skutki takich zdarzeń jedynie w sposób ograniczony wpływają na wartość całego portfela funduszu inwestycyjnego.
3.    Uczestnicy, powierzając funduszom środki pieniężne, mają prawo oczekiwać, że będą one zarządzane w sposób profesjonalny i zgodny z przepisami prawa, w tym także, że będą respektowane ograniczenia inwestycyjne określone w tych przepisach. W ocenie Komisji, nie ulega zatem wątpliwości, że przestrzeganie ograniczeń inwestycyjnych służących bezpieczeństwu i ochronie składu portfela pozostaje w interesie uczestników funduszy inwestycyjnych i stanowi jeden z nadrzędnych obowiązków towarzystw i funduszy inwestycyjnych.
4.    Zdaniem Komisji treść art. 145 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych nie budzi wątpliwości, a sformułowany w nim zakaz jest jednoznaczny. Ustawodawca uznał za niedopuszczalną sytuację, w której papiery wartościowe wyemitowane przez jeden podmiot, stanowią więcej niż 20% wartości aktywów funduszu. Powołany przepis, za wyjątkiem funduszu sekurytyzacyjnego, nie przewiduje żadnych odstępstw od omawianego zakazu. Nieuprawnione jest zatem na gruncie wskazanego przepisu odwoływanie się do interesu uczestników funduszu inwestycyjnego, stanowiącego dobro chronione tym przepisem, jako uzasadnienia dla naruszenia określonego w nim limitu inwestycyjnego. Świadomość, a nawet zgoda uczestników funduszu na przekroczenie limitu inwestycyjnego nie może stanowić usprawiedliwienia dla dokonania przez fundusz takiego naruszenia, a w konsekwencji nie może doprowadzić do zwolnienia towarzystwa będącego organem takiego funduszu, z odpowiedzialności prawnej za tego rodzaju naruszenie.  
5.    Obszerne stanowisko w sprawie ograniczeń inwestycyjnych obowiązujących fundusze inwestycyjne, w tym fundusze zamknięte aktywów niepublicznych, zostało zawarte w Komunikacie Komisji z dnia 29 listopada 2017 r., opublikowanym na stronie internetowej organu nadzoru. Komisja zwróciła w nim uwagę, że podstawowym celem ograniczeń inwestycyjnych określonych w ustawie o funduszach inwestycyjnych, statutach funduszy inwestycyjnych, a także regulacjach wewnętrznych towarzystw funduszy inwestycyjnych, jest ograniczanie poziomu ryzyka inwestycyjnego, występującego w działalności funduszu inwestycyjnego. W tym kontekście, ograniczenia inwestycyjne stanowią jedne z podstawowych norm ostrożnościowych, mających zastosowanie do działalności funduszu inwestycyjnego i zarządzającego nim towarzystwa, których przestrzeganie powinno zapewnić odpowiedni poziom bezpieczeństwa i stabilności działalności prowadzonej przez fundusz inwestycyjny, adekwatny do statusu funduszy inwestycyjnych i towarzystw funduszy inwestycyjnych jako instytucji zaufania publicznego.
6.    Zdaniem Komisji nie ulega jakiejkolwiek wątpliwości, iż w okresie przysługującym na dostosowanie struktury portfela inwestycyjnego do wymagań określonych w ustawie o funduszach inwestycyjnych oraz statucie, fundusz nie posiada dowolności w zakresie lokowania zgromadzonych aktywów, w szczególności jest zobowiązany do przestrzegania ograniczeń inwestycyjnych. Podkreślenia wymaga, że wszelkie decyzje inwestycyjne podejmowane przez towarzystwo funduszy inwestycyjnych w odniesieniu do funduszu, winny uwzględniać konieczność dążenia do dostosowania struktury portfela inwestycyjnego funduszu do wymagań określonych w ww. ustawie i statucie funduszu, w terminie określonym przepisami prawa i nie powinny skutkować występowaniem naruszeń ograniczeń inwestycyjnych w okresie dostosowawczym. Zaznaczenia przy tym wymaga, że każda inwestycja dokonywana przez fundusz, również w okresie przysługującym funduszowi na dostosowanie struktury portfela inwestycyjnego do wymagań określonych w ustawie o funduszach inwestycyjnych oraz statucie, winna być nakierowana na doprowadzenie struktury aktywów funduszu do zgodności z przepisami ustawy o funduszach inwestycyjnych i statutu funduszu, a jej przeprowadzenie powinno odbywać się ze szczególnym uwzględnieniem interesu uczestników, przejawiającym się między innymi dbałością o sprawne i bezpieczne dla uczestników przeprowadzenie procesu dostosowania struktury portfela inwestycyjnego funduszu do wymagań określonych w ustawie o funduszach inwestycyjnych oraz statucie funduszu.

Komisja informuje, że maksymalny wymiar kary w przedmiotowej sprawie wynosił 5.000.000 złotych.